Over De Andere Helft

Het onderzoeksplatform De Andere Helft. Het aandeel van vrouwen in de Nederlandse kunstwereld 1780-1980 beoogt de kennis over en zichtbaarheid van vrouwen in de Nederlandse kunstwereld te vergroten. 

Missie en ontstaan

Vrouwen hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de kunstwereld, maar deze rol is in de geschiedschrijving vaak onderbelicht gebleven. Met name voor de vrouwen die actief waren in het verzamelen, beheren, onderzoeken, presenteren en het promoten van kunst is weinig aandacht geweest.

Om het perspectief op het aandeel van vrouwen binnen de Nederlandse kunstwereld te verbreden, is in 2021 De Andere Helft gestart, dat inmiddels is uitgegroeid tot een breed platform voor kennisuitwisseling. De missie van De Andere Helft is tweeledig. Enerzijds willen we bewustzijn over de rol van vrouwen als actoren in het Nederlandse kunstveld creëren en daarmee hun zichtbaarheid vergroten en kennisverwerving stimuleren. Daarnaast is het doel deze vrouwen duurzaam te integreren in de geschiedschrijving van beeldende kunst, vormgeving, museologie en alle andere gebieden waarin zij werkzaam waren.

Het platform richt zich op een scala aan vrouwen die als verzamelaar, schenker, conservator, criticus of handelaar betrokken waren bij kunstwerken in de Collectie Nederland. Hierbij ligt de nadruk niet alleen op prominente figuren als Helene Kröller-Müller, maar ook op vrouwen die minder zichtbaar zijn geweest. Daarbij streven we naar een samenwerkend netwerk tussen verschillende Nederlandse musea en onderzoeksinstellingen, met een platform waarop activiteiten, lopend onderzoek en onderzoeksresultaten te vinden zijn.

De Andere Helft is in 2021 opgericht door conservatoren van het Rijksmuseum, het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis en het Stedelijk Museum Amsterdam, en een universitaire hoofddocent van de Universiteit van Amsterdam. Een jaar later sloten conservatoren van Museum Boijmans Van Beuningen zich aan, en begin 2024 ook een docent museologie van de Reinwardt Academie. Deze instellingen zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep, die expertmeetings organiseert en dit online platform heeft opgezet en verder ontwikkelt. Met deze activiteiten biedt het platform de mogelijkheid aan alle musea, onderzoeksinstellingen en zelfstandige onderzoekers om kennis te delen over onderzoek naar hoe vrouwen – naast het maken van kunst – op allerlei manieren hebben bijgedragen aan de Nederlandse kunstwereld.  

Een vervolg op…

De Andere Helft bouwt voort op de inspanningen van eerdere generaties. In navolging van Linda Nochlins baanbrekende essay ‘Why Have There Been No Great Women Artists?’ (1971) verschenen ook in Nederland publicaties over vrouwelijke kunstenaars, zoals Schilderen uit liefhebberij: De Nederlandse kunstenares van de 19e eeuw tot nu (1978), de tentoonstellingscatalogi Bloemen uit de Kelder (1989) en Elck zijn waerom (1999), en Hannah Klarenbeeks studie Penseelprinsessen & broodschilderessen: Vrouwen in de beeldende kunst 1808-1913 (2012). Liesbeth Brandt Corstius, Els Kloek, Katlijne van der Stighelen, Yvette Marcus-de Groot en nog velen meer waren pioniers op het gebied van de Nederlandse feministische kunstgeschiedenis. Zij brachten de beperkte vertegenwoordiging van vrouwelijke kunstenaars in Nederlandse musea aan het licht – dertig jaar na het iconische commentaar van de Guerrilla Girls op het Museum of Modern Art in New York. Recente interesse in vrouwelijke kunstenaars is mede gestimuleerd door onderzoeken zoals Een nog onverteld verhaal. Verkennend onderzoek naar gender(on)gelijkheid in de kunstwereld (2022) van WOMEN Inc en het rapport Vrouwelijke beeldend kunstenaars in Nederland. Arbeidsmarktpositie, carrièreverloop, representatie (2024) van de Boekmanstichting, in opdracht van Stichting Niemeijer Fonds. Deze onderzoeken, en de media-aandacht die ze ermee genereerden, zorgden voor opschudding in Nederlandse musea die tot uiting kwam in aankopen, tentoonstellingen en hernieuwde collectiepresentaties met daarbij aandacht voor vrouwelijke kunstenaars. Hiermee staan vrouwelijke makers van kunst en vormgeving inmiddels enigszins op de kaart. Daarom besteedt De Andere Helft niet specifiek aandacht aan vrouwelijke kunstenaars, maar juist aan alle andere rollen die vrouwen hebben gespeeld, bijvoorbeeld als schenker, criticus, of museummedewerker.

Een uitnodiging aan kunsthistorici

De Andere Helft staat niet op zichzelf. Dit initiatief is een uitnodiging aan alle kunsthistorici, onderzoekers en liefhebbers om gezamenlijk een inclusievere en evenwichtigere kunstgeschiedenis te schrijven. Het delen van onderzoek, bronnen, methoden, data en inzichten is essentieel voor het functioneren van het platform en voor het streven naar een dieper begrip van de rol van vrouwen in de kunstwereld. Dit platform wil bijdragen aan een eerlijker portret van degenen die lange tijd in de schaduw van anderen hebben gestaan. Laten we samenwerken en de andere helft van de kunstgeschiedenis belichten, om er een completer, en daardoor beter, beeld van te krijgen.